Miasto górnicze Gelnica i okolice
   Tekst
   
Istotną część przyrodniczego bogactwa Spisza stanowiły rudy miedzi, srebra i żelaza, które przez wieki wydobywano w północnej części Rudaw Spiskich, na południowo-wschodnim skrawku Spisza.
   
Ośrodkiem spiskiego górnictwa i reprezentantem prawa górniczego była
Gelnica. Praktycznie z terenu jej gminy wyodrębniły się inne miasta górnicze, które były i dalej są częściowo zamieszkane przez ludność narodowości niemieckiej, mówiącą specyficzną gwarą. W XV wieku najsilniejszą rodziną stali się Turzonowie, którzy w
Gelnicy zbudowali zamek. Symbolem miasta jest rzeźba modlącego się górnika na rynku. W
Gelnicy znajduje się muzeum górnicze. Do górniczych tworów należą także sztuczne jeziora. Jednym z nich jest Thurzovské jezioro, które jest popularnym miejscem rekreacyjnym. Można też wspomnieć o Uhorniańskim jeziorze.
   
Miasteczko Smolnik było znane dzięki swojej mennicy oraz produkcji miedzi z wody - miedzianki. Górniczymi miasteczkami były także Mníszek nad Hnilcem i Vondrišel, dzisiaj
Nalepkowo. Także mieszkańcy okolicznych miejscowości - Słowacy i Rusini - w dużej części utrzymywali się z górnictwa. Odnosi się to zwłaszcza do wsi Žakarowce, w której zachowała się architektura ludowa. Inne miejscowości były rolnicze, ale na przykład w Stefańskiej Hucie znajdowała się w ubiegłym wieku nowocześnie wyposażona fabryka przetwórstwa rudy. W Jaklowcach znajdował się pałac rodu założycieli wsi. O znaczeniu miejscowości świadczy gotycka architektura kościoła.
   
Liczne miejscowości, które utraciły swoją dawną architekturę ludową, posiadają zespoły artystyczne, które podczas występów prezentują dawne stroje, pieśni i tańce. W okolicy działa wielu artystów ludowych, zwłaszcza rzeźbiarzy. Specyficzny charakter mają miejscowości położone wysoko w górach, zwłaszcza Kojšov i Zawadka.